Паэт Мікалай Гумілёў у сваім раннім творчасці ствараў асаблівую «егіпецкую піраміду». І да гэтай канструкцыі даволі складана падступіцца. У яе заснавання знаходзіцца адзін з самых ранніх зборнікаў паэта – «Шлях канкістадораў». Галоўная характарыстыка зборніка – мужныя матывы. У наступным сходзе «Рамантычныя кветкі» эмоцыі жлукцяць яшчэ больш. Свет паэзіі гэтага творцы раскрываецца да сусьветных маштабаў. У ім адчуваецца дыханне бездані. Нябёсы, напоўненыя святлом, і багна змроку. Сярод іх знаходзіцца чалавечая душа. Такая эмацыйная сфера паэзіі Гумілёва.
Вельмі складана пісаць пра тое, што ніколі ў сваім жыцці не бачыў і не адчуваў. Цяжка стварыць твор з «пустаты». Калі свет творы не адлюстроўвае навакольнае рэчаіснасць, то гэта відавочны прадукт свядомасці аўтара.
У Гумілёва ажыццяўляецца алгарытм: свядомасць-падсвядомасць – памяць. Многія людзі ведаюць, што спачатку ідзе погляд, далей – слова, пах, эмоцыя. І раптам што-то адбываецца, і, нібы фармуецца ўспамін аб іншым свеце і іншага жыцця. У адно імгненне промчится сюжэт з усімі маляўнічымі і гукавымі складнікамі, пачуццямі.
Інтуіцыя аўтара бярэцца за найтонкія ніткі такіх сігналаў свядомасці і накіроўваецца ў глыбіню стагоддзяў. Усё, што там созерцается, адлюстроўваецца ў радках.
Паэтычнае мастацтва – не прыроджаны талент Гумілёва. Яму ён доўга і старанна навучаўся. Аднак ён вельмі атрымаў поспех у плане вобразнай сістэмы, насычанасці карцін і сюжэтных ліній.
У 1910 годзе з'яўляецца яго чарговы зборнік – «Жэмчугу». Калі раней крытыкі нізка адклікаліся аб многіх творах аўтара, заяўлялі, што ў іх мала паэзіі. То гэты зборнік прымусіў іх памяняць свае думкі. У ім паўстае паэзія майстэрства творцы.
У зборніку асабліва вылучаюцца наступныя творы:
- «Чароўная скрыпка». Тут цяжкія анапесты даносяць да чытача ўсю радасць і жах таго, хто валодае такой дзівоснай скрыпкай. Скрозь прасочваюцца словы чароўныя вобразы і гукі.
- «Нашчадкі Каіна». Гэта санет дабро і зло.
- «Камень». Тут у цэнтры сюжэту знаходзіцца жывы камень, які шукае помсты і крыві. Твор прысвячаецца маці аўтара. Тут гучыць змрочны довад, звязаны з няўхільнасцю лёсу.
Матывы смерці прысутнічаюць і ў цэлым цыкле вершаў на такую тэматыку. Напрыклад: «Паядынак», «Завяшчанне», «Царыца». Аўтар, нібы намацвае ў туманных малюнках будучыні і забытых лініях мінулага трагічную кульмінацыю свайго жыцця.
Паэт усё сваё жыццё рыхтаваў сябе да вялікага подзвігу. І ў яго творчасці і жыцця рухомымі сіламі з'яўляліся незалежнасць і справа на карысць змены сусветнага парадку.
У Гумілёва ёсць верш «Арол». І вобраз гэтай велічнай птушкі кажа пра паэта лепш, чым якія-небудзь лірычныя творы. Гэта сімвал душы творцы. І пасля смерці яна здабудзе свабоду і недасягальнасць для зямнога свету.
Мікалай Гумілёў — вялікі рускі класік. Ён загінуў, будучы ў росквіце сіл. Сваімі дзеяннямі і творамі ён імкнуўся абудзіць дрымотныя сэрца і натхніць людзей на пошукі даўно страчанага шчасця.
