Раман "Злачынства і пакаранне" з'яўляецца люстэркам падзей эпохі, у якую ён напісаны. Ф. М. Дастаеўскі змяшчае галоўнага героя студэнта Радзівона Раскольнікава ў самы эпіцэнтр свету несправядлівасці і фальшы. У грамадстве, дзе пануе несправядлівасць і абыякавасць, дзе маладая дзяўчына Сонечка Мармеладова вымушана прадаваць сваю маладосць, каб зарабіць на кавалак хлеба, Раскольнікаў прымае на сябе ролю праведнага мсціўца. Яго бунтарскі настрой і нежаданне мірыцца з навакольнага рэчаіснасцю штурхаюць яго на страшнае злачынства.
Увесь зацяты студэнт хоча жыць ("Я і сам жыць хачу"), а не існаваць. Беднасць і адчай ўзмацняюць пратэст у яго душы. Але нават пасля забойства зразумела, што мэтай з'яўляецца не наладжванне матэрыяльнага пытання, бо студэнт не выкарыстоўвае грошы і ўпрыгажэнні старой-процентщицы, а аднаўленне справядлівасці.
У галаве галоўнага персанажа пастаянна культывуецца ідэя звышчалавека, створанага для ўстанаўлення справядлівасці і вершения заслужаных пакаранняў. Чалавекам такім Радзівон лічыць сябе, у гэтым ён знаходзіць апраўданне свайму ўчынку. Спрабуючы вызначыць сваё месца ў жыцці, студэнт у пастаянным пошуку адказу: ці можна пераступіць праз навязаныя грамадствам законы для дасягнення шчасця?
Адказ ён атрымлівае, здзейсніўшы забойства. Аказваецца, шлях супраць грамадскіх асноў яму не пад сілу, бо ў грудзях Раскольнікава б'ецца вялікае добрае сэрца. Меркаваны выхад з сітуацыі абгортваецца глухім тупіком. І знаходзячыся ў гэтым тупіку наш герой мучыцца і пакутуе яшчэ больш. Апафеозам душэўных пакут з'яўляецца публічнае пакаянне ў канцы рамана. Тут мы бачым ўваскрашэнне і абнаўленне асобы персанажа. Дастаеўскі-майстэрску раскрыў нам усе псіхалагічныя змены асобы галоўнага героя рамана, паказаўшы на яго прыкладзе, як небясьпечна бывае фанатычна аддавацца наследаванню ідэй, якія могуць быць як дабратворнымі так і не вельмі.
