Праблема сумлення бударажыць чалавецтва з старажытных часоў. А ўсё з-за таго, што не ўсе маюць у дастатку гэта выдатную якасць. Сумленне павінна прымушаць нас саромецца не вельмі добрых учынкаў, яна, на маю думку, гуляе ролю стоп-крана ў маральным дачыненні. Які мае сумленне чалавек не дазволіць сабе пераступіць мяжу дазволенага. Ён ніколі не будзе хлусіць, здраджваць сабе падобных, красці... У пэўныя моманты жыцця сумленне нагадвае нам, што мы не быдла, а людзі.
Існуюць людзі, якія страцілі сумленне зусім ці навучыліся яе прыглушаць. Яны могуць прынесці мноства непрыемнасцяў. Не ўсведамляючы межаў нахабству, ім пад сілу клапаціцца толькі аб уласным дабрабыце шляхам прымянення страшных спосабаў. Гэта не выклікае ў іх адрыньвання і прыступаў сумлення. У супрацьлегласць гэтаму можна прывесці прыклад з рамана "Майстар і Маргарыта". Там можна бачыць пакуты сумлення ў пракуратара Пілата. Бо гэта ён прыгаварыў на кару філосафа Іешуа. Пілат зразумеў сваю памылку і яна бязмерна мучыць яго, але павярнуць усё назад і дараваць прысуджанага да пакарання смерцю ўжо не можа. З-за гэтага яго праклінаюць многія пакаленні людзей. У сваіх снах ён вядзе з Іешуа даверныя размовы і пачынае пераконвацца ў яго праваце, але, прачнуўшыся, зноў бярэцца за пакуты і катаванні ні ў чым не віннага, разумнага чалавека.
Аўтар "Злачынства і пакарання" прадставіў нам карціну пакут забойцы састарэлай жанчыны, якую ён пазбавіў жыцця з мэтай завалодаць грашыма. Хоць яму не давала спакою сумленне, герой рамана ўсё сваливал на страх. Ён моцна шкадаваў аб зробленым і стаў раскайвацца па нагоды расправы над старой, але сапраўдная сумленне прыйшла да яго толькі на катарзе, куды ён быў справядліва сасланы. Усе твор прысвечана душэўным терзаниям забойцы, што кажа аб тым, што ў ім яшчэ не згасла іскра чалавечнасці і яго душу яшчэ магчыма выратаваць. Але жыццё маладога чалавека загубленае з-за страты далёка прыхаванай сумлення.
Мне ўяўляецца, што сумленне не набытае, а прыроджанае пачуццё. Яе ўвабраць з малаком маці няма магчымасці. Можна азнаёміць дзіцяці з прыкладамі таго, чаго рабіць нельга, а вось прывіць сумленне і выклікаць пачуццё сораму вельмі складана. Відавочна, што пачуццё сумлення шмат каму не знаёма. Але ёсць вялікая колькасць выпадкаў, калі ў бездушном чалавеку сумленне ўсё-ткі прачынаецца і прымушае загладзіць свае грахі.
