У 1836 годзе Н.У. Гогаль быў вельмі незадаволены тэатральным рэпертуарам. Яму надакучылі пастаянныя вадэвілі і меладрамы. Ён жадаў убачыць праўдзівы беларуская камедыйны рэпертуар. І яго камедыйнае твор «Рэвізор» павінна было хоць трохі запоўніць такую пустэчу. У гэтай п'есе аўтар адлюстраваў увесь тагачасны дзяржаўны чыноўніцкі механізм.
На стварэнне п'есы у Гогаля пайшло амаль два месяцы. І ў красавіку 1836 года яго тварэнне было прэзентавана. Яно адразу заваявала велізарны поспех. У ім была навізна і арыгінальнасць ў многіх адносінах. Сутнасць навізны заключалася ў адсутнасці станоўчага персанажа. Хоць сам пісьменнік сцвярджаў, што такі герой усё ж ёсць. Гэта – смех, смех бичующий і выкрывае і той, хто ідзе скрозь слёзы.
Гэтая п'еса атрымалася «смяшней рыса». Аднак, нібы падводнае працягу, у ёй зараджаецца тужлівае адчуванне. І яно атрымліваецца ўсё вышэй тады, калі смех камедыі здаецца ўсё беззаботнее і прасцей. А ў фінальнай сцэне яно выходзіць вонкі і абвальваецца на ўсіх герояў і публіку магутнай хваляй.
Твор пачынаецца апавяданнем гараднічага аб двух здаравенных пацуках і шалёным падрыхтоўкай чыноўнікаў да візіту рэвізора. Заканчваецца ж яно трагічна – «уся група» ўпадае ў страшнае здранцвенне. І гэта даволі нечаканы творчы ход.
У сваёй п'есе аўтар адлюстраваў разнастайнасць жывых будзённых вобразаў. Тут вельмі ярка адлюстраваны рускія «круцялі і дзівакі». Тут і городничий (Антон Сквозник-Дмухановский), і работнік пошты (Шпекин), і суддзя (Ляпкін-Тяпкин), наглядчык вучылішчаў (Лука Хлопов), і паліцыянты (Свістуноў і Дзяржыморд). Толькі гэтыя прозвішчы заклікаюць смяяцца. Хоць смех ідзе з горчинкой, бо гэтыя героі паўнавартасна апраўдваюць такія прозвішчы. Так суддзя дрэнна спраўляецца судовымі справамі, робіць сваю працу на «цяп-ляп». А паліцэйскі Дзяржыморд пастаянна б'е грамадзян.Усе гэтыя персанажы ў чаканні рэвізора то і справа аказваюцца ў камічных палажэннях.
Увесь фарт канфлікту, намаляванага ў п'есе, заключаецца ў тым, што ўсе чыноўнікі, городничий і іншыя супрацьстаяць прывіду, які з'яўляецца плёнам іх ўяўлення (паколькі мнимы рэвізор зусім такім не з'яўляецца). А праставаты Хлестаков ж здолеў ліха падмануць вельмі кемлівага гараднічага і ўсю яго чыноўніцкую світу.
У гэтым творы апісваецца горад і яго жыццё. І тут няма нават ніякай здагадкі, што дзе-то ў краіне жыццё адрозніваецца ад гэтай апісанай жыцця. Усё ў камедыі падаецца як агульнапрынятыя каноны. І гэта даволі жудасная карціна. Але ў кульмінацыі п'есы выяўляецца аўтарская думка аб насоўваецца адплаты, надзея на трыумф справядлівасці і законнасці ў вобразе сапраўднага рэвізора.
Гогаль планаваў, што смех, лінія сатыры, моц насмешак і высакародны гумар пераўтвораць гэтых чыноўнікаў і палісменаў ў сумленных і прыстойных грамадзян. Радкі яго п'есы спачатку могуць здацца злымі. Але яны былі абумоўлены любоўю да радзімы і веру ў яе светлую будучыню. Гнеўна смеючыся над негатыўнымі з'явамі грамадскага жыцця, аўтар заклікае чытача іх прааналізаваць, вывучыць іх прычыны і матывы і паспрабаваць іх ліквідаваць. Па гэтай прычыне знакамітая гогалеўская камедыя актуальна і ў наш час.
